Przepis art. 127 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego stanowi, iż od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze nie służy odwołanie, jednakże strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy; do wniosku tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji. Na podstawie zaś art. 144 Kodeksu postępowania administracyjnego, w sprawach nieuregulowanych w niniejszym rozdziale do zażaleń mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące odwołań.
Na podstawie dużej nowelizacji Kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.) oraz Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (p.p.s.a.), tj. ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie z dniem 1 czerwca 2017 r., przepis art. 52 § 3 p.p.s.a. otrzymał następujące brzmienie: Jeżeli stronie przysługuje prawo do zwrócenia się do organu, który wydał decyzję z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, strona może wnieść skargę na tę decyzję bez skorzystania z tego prawa. W obecnym stanie prawnym stronie przysługuje więc wybór: od decyzji ministra lub SKO może złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, a dopiero w przypadku niepowodzenia następnie złożyć skargę do sądu administracyjnego, bądź pominąć środek przewidziany w k.p.a. i od razu złożyć skargę do WSA. Wprowadzone rozwiązanie miało na celu racjonalizację i przyspieszenie postępowania odwoławczego oraz umożliwienie stronie postępowania szybsze skorzystanie z drogi sądowej.
Sporne natomiast stało się, czy powyższe rozwiązanie ma zastosowanie również do postanowień wydawanych przez ministra i SKO.
Sądy administracyjne początkowo nie orzekały jednolicie.
Przykładowo Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 listopada 2017 r., sygn. akt: I SA/Wa 1348/17, stwierdził, że z uwagi na obecne brzmienie art. 52 § 3 p.p.s.a. skarga do sądu administracyjnego może zostać wniesiona przez podmiot kwestionujący zasadność nałożenia na niego grzywny bezpośrednio od postanowienia o ukaraniu, bez konieczności wyczerpania trybu, o którym mowa w art. 127 § 3 p.p.s.a.
Z kolei Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w postanowieniu z dnia 29 stycznia 2018 r., sygn. akt: I SA/Wa 1706/17, wskazał, iż jego zdaniem uprawnienie z art. 52 § 3 p.p.s.a. przysługuje jedynie w stosunku do decyzji, co jasno wynika z treści powołanego przepisu. W rozpoznawanej sprawie natomiast przedmiotem zaskarżenia jest postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego […], a zatem jedyną drogą jego zaskarżenia jest, podobnie jak przed dniem 1 czerwca 2017 r., złożenie do organu wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, zgodnie z art. 127 § 3 w zw. z art. 126 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2017 r. poz. 1257). Skarga na powyższe postanowienie jest więc niedopuszczalna i podlega odrzuceniu.
Analiza orzecznictwa pokazuje, że postanowienia wojewódzkich sądów administracyjnych odrzucające skargi od postanowień ministra i SKO, wniesionych z pominięciem wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, były przedmiotem kontroli kasacyjnej przez Naczelny Sąd Administracyjny, czego przykładem jest postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 maja 2018 r., sygn. akt: I OSK 1154/18, o następującym uzasadnieniu.
Wykładnia językowa, jak i systemowa przepisu art. 52 § 1-3 p.p.s.a. prowadzi do wniosku, że w obecnym stanie prawnym (po wejściu w życie ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw – Dz. U. z 2017 r. poz. 935), wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy nie jest środkiem zaskarżenia, którego wyczerpanie jest koniecznym warunkiem dopuszczalności wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Z przepisu art. 52 § 1 p.p.s.a. wynika, że skargę można wnieść po wyczerpaniu środków zaskarżenia, jeżeli służyły one skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie, chyba że skargę wnosi prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich lub Rzecznik Praw Dziecka. W dotychczasowym brzmieniu art. 52 § 2 p.p.s.a. stanowił, że przez wyczerpanie środków zaskarżenia należy rozumieć sytuację, w której stronie nie przysługuje żaden środek zaskarżenia, taki jak zażalenie, odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, przewidziany w ustawie. Znowelizowany przepis art. 52 § 2 p.p.s.a. pomija w katalogu środków zaskarżenia wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy stanowiąc, że przez wyczerpanie środków zaskarżenia należy rozumieć sytuację, w której stronie nie przysługuje żaden środek zaskarżenia, taki jak zażalenie, odwołanie lub ponaglenie, przewidziany w ustawie.
W świetle obecnej regulacji art. 52 § 1 i 2 p.p.s.a. wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy nie jest zatem środkiem zaskarżenia, od złożenia którego uzależniona jest możliwość skutecznego wniesienia skargi do sądu administracyjnego, lecz – wobec regulacji art. 127 § 3 k.p.a. i art. 144 k.p.a. – środkiem prawnym przysługującym zarówno od decyzji, jak i postanowienia wydanych w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze, z którego strona może skorzystać. Regulacja art. 52 § 3 p.p.s.a. potwierdza fakultatywny charakter tego środka prawnego stanowiąc, że jeżeli stronie przysługuje prawo do zwrócenia się do organu, który wydał decyzję z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, strona może wnieść skargę na tę decyzję bez skorzystania z tego prawa. Literalne brzmienie przepisu art. 52 § 3 p.p.s.a. odnoszące się wyłącznie do decyzji, a nie do postanowienia, nie ma jednak żadnego wpływu na wynikający z treści art. 52 § 1 i 2 p.p.s.a. wniosek, że w obecnym stanie prawnym wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy nie jest środkiem zaskarżenia, którego wyczerpanie jest koniecznym warunkiem dopuszczalności wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Z przepisu stanowiącego, że „Jeżeli stronie przysługuje prawo do zwrócenia się do organu, który wydał decyzję z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, strona może wnieść skargę na tę decyzję bez skorzystania z tego prawa” nie wynika obowiązek zwrócenia się do organu, który wydał postanowienie z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy jako warunek dopuszczalności skargi do sądu administracyjnego.
Powyższa wykładnia wskazanych wyżej przepisów koresponduje z celem nowelizacji p.p.s.a. zmierzającej do zapewnienia szybszego dostępu do sądu administracyjnego w sytuacjach, w których do tej pory konieczne było występowanie przed wniesieniem skargi do sądu administracyjnego ze środkiem prawnym kierowanym do organu, który podjął zaskarżony akt lub decyzję.
Obecnie można uznać, że ukształtowane jest jednolite stanowisko dopuszczające możliwość złożenia skargi do sądu administracyjnego od postanowienia ministra i SKO z pominięciem wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Potwierdzają to kolejne postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 listopada 2018 r., sygn. akt: I OSK 3975/18, z dnia 26 marca 2019 r., sygn.. akt: II OSK 577/19, czy też z dnia 12 kwietnia 2019 r., sygn. akt: II OSK 1018/19.
r. pr. Łukasz Papier