Kilka dni temu uprawomocniło się postanowienie sądu o stwierdzeniu zasiedzenia części działki na rzecz moich Mocodawców. Jedną z kwestii, z którą musiał zmierzyć się sąd, był charakter zasiadywanej działki, a mianowicie, w ewidencji gruntów była ona opisana jako „dr” (droga). Czy możliwe jest zasiedzenie działki drogowej?
Wyłączenie drogi publicznej z obrotu cywilnoprawnego (res extra commercium)
Punktem wyjścia do odpowiedzi na powyższe pytanie jest treść przepisu art. 2a ustawy z 1985 r. o drogach publicznych. Stanowi on (w ust. 1.), że drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa oraz (w ust. 2.), że drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy.
Zacytowane przepisy skutkują przyjęciem poglądu, iż ustawowe wyłączenie nieruchomości przeznaczonej pod drogę publiczną z obrotu oznacza niedopuszczalność zmiany jej właściciela na inny prywatny podmiot. W konsekwencji tego, posiadanie samoistne takiej nieruchomości przez podmiot niepubliczny nie może prowadzić do jej nabycia przez zasiedzenie. Nie jest natomiast wyłączone nabycie przez zasiedzenie prawa własności nieruchomości objętych we władanie przez podmioty publiczne w celu wybudowania na nich drogi publicznej (tak Sad Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 maja 2015 r., sygn. akt: III CSK 323/14).
Powyższe kategoryczne stanowisko podlega jednak pewnemu zastrzeżenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podnosi się bowiem, że działka gruntu uwidoczniona w ewidencji jako droga, która nigdy nie była drogą w rozumieniu art. 4 pkt 2 w związku z art. 2a ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych […] może być przedmiotem zasiedzenia. […] Wyłączenie z obrotu cywilnoprawnego dróg publicznych przewidziane w art. 2a u.d.p. dotyczy nieruchomości, które po zrealizowaniu procesu inwestycyjnego są budowlą przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym (art. 4 pkt 2 u.d.p.), albo w rozsądnym okresie (np. ze względu na plany inwestycyjne) taką budowlą się stanie. Jeżeli zatem działka gruntu figurująca w ewidencji jako droga, drogą nigdy nie była i nie jest, a znajduje się w posiadaniu samoistnym od wielu lat we władaniu osób trzecich wykorzystujących ją rolniczo, to może być przedmiotem zasiedzenia, a art. 2a u.d.p. nie ma do niej zastosowania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt: IV CSK 514/12).
Drogi wewnętrzne
Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja dróg wewnętrznych. Przykładowo, Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 października 2012 r., sygn. akt: IV CSK 94/12, podniósł, iż w świetle art. 8 ustawy z 1985 r. o drogach publicznych, drogi niezaliczone do żadnej kategorii dróg publicznych i niezlokalizowane w pasie drogowym tych dróg są drogami wewnętrznymi. Drogi wewnętrzne mogą być urządzone na gruntach będących własnością także innych osób niż wymienione w art. 2a tej ustawy, a zatem nieruchomości zajęte pod takie drogi mogą być też przedmiotem zasiedzenia.
Konkluzje
W postępowaniu dotyczącym zasiedzenia działki drogowej, w pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie jej statusu, tzn. czy jest to droga publiczna (co do zasady zaliczenie do odpowiedniej kategorii drogi następuje w drodze uchwały rady gminy, powiatu bądź sejmiku województwa), czy tylko droga wewnętrzna. Te ostatnie mogą być przedmiotem zasiedzenia bez żadnych zastrzeżeń. Natomiast zasiedzenie pozostałych działek drogowych jest możliwe, gdy na danej nieruchomości, mimo wyodrębnienia i wpisania jej, jako drogi w ewidencji, faktycznie ani prawnie w rozumieniu ustawy o drogach publicznych droga nigdy nie została utworzona […] wskazanie w ewidencji gruntów, iż dana nieruchomość stanowi drogę publiczną samo przez się nie oznacza zgodności ze stanem faktycznym i prawnym ani wyłączenia spod zasiedzenia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2015 r., sygn. akt: III CSK 196/14).
A jak przedstawiał się stan sprawy, którą prowadziłem?
Poprzednicy prawni moich Mocodawców byli właścicielami zabudowanej działki siedliskowej, która w całości, już od lat 60. ubiegłego wieku, była ogrodzona. Na początku lat 80. ubiegłego wieku, w miejscowości, w której ta działka jest położona, przeprowadzono scalenie gruntów (komasacja). Najprawdopodobniej na skutek błędu, na skutek komasacji wytyczono prawie przez środek tego siedliska działkę drogową, która stała się własnością najpierw Państwa, a później gminy. Zmiana granic ewidencyjnych działek, w tym ich prawa własności, nie spowodowała jednak żadnych zmian faktycznych w przestrzeni, chociażby w postaci przesunięcia istniejącego ogrodzenia. Przede wszystkim na działce nie została urządzona żadna droga, mimo że w ewidencji taki wskazano jej status. Po przeprowadzeniu oględzin oraz wysłuchaniu zeznań świadków, którzy zgodnie potwierdzali, że na działce nigdy nie było żadnej drogi, a ponadto mając na uwadze, iż działka będąca własnością moich Mocodawców oraz działka będąca przedmiotem zasiedzenia stanowiły fizycznie i gospodarczo zintegrowaną całość, Sąd uwzględnił wniosek o zasiedzenie.
r. pr. Łukasz Papier
